Di tích lịch sử lâu đời và nổi tiếng tại Hà Nam
Hà Nam, những di tích lịch sử đã từ lâu trở thành biểu tượng văn hóa và sức hút du lịch của vùng đất này. Với sự kỳ diệu của thời gian và vẻ đẹp lịch sử, những địa danh này không chỉ là điểm đến của những người tò mò về quá khứ mà còn là nơi thấu hiểu về những cống hiến và tinh hoa văn hóa của dân tộc.
Chùa Đọi Sơn, một điểm đến tâm linh ở Hà Nam, cách trung tâm Hà Nội khoảng 50km về phía Nam. Nằm trên núi Đọi thiêng liêng hình dáng như con rồng, chùa còn được gọi là Diên Linh tự hay chùa Long Đọi Sơn. Lưng tựa vào núi Điệp và bao quanh ba dòng sông, chùa Đọi Sơn tạo nên một không gian yên bình và thiên nhiên huyền bí. Để đến chùa, bạn phải leo gần 400 bậc đá trong bóng cây mát mẻ, tạo nên hành trình tâm linh đầy ý nghĩa. Lễ hội chùa Đọi Sơn và Lễ hội Tịch điền Đọi Sơn thu hút đông đảo du khách và tín đồ đến tham gia, làm nổi bật vẻ đẹp thiên nhiên và tinh thần của vùng đất Hà Nam. Chùa Long Đọi Sơn, được xây dựng vào năm 1054 dưới sự chủ trì của vua Lý Thánh Tông và Vương Phi Ỷ Lan, là một công trình tâm linh lịch sử. Vào năm 1121, vua Lý Nhân Tông tiếp tục tôn tạo và xây dựng bảo tháp Sùng Thiện Diên Linh. Đến đầu thế kỷ XV, khi bị giặc Minh xâm lược, chùa đối mặt với những đợt tàn phá. Từ năm 1591, nhân dân địa phương tổ chức công cuộc sửa sang, trùng tu lại ngôi chùa. Thời kỳ kháng chiến chống Pháp, chùa một lần nữa phải đối mặt với sự tàn phá nặng nề. Từ những năm 2000, chùa tiếp tục quá trình tu bổ, tôn tạo nhằm bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử và văn hóa của di tích này. Chùa Đọi Sơn có kiến trúc khang trang trên diện tích rộng lớn khoảng 10.000m2. Với các công trình như chính điện, tòa Tam Quan, bàn cờ người, điện Mẫu, nhà bia, tòa Tam Bảo và hậu điện, chùa mang dấu ấn kiến trúc truyền thống thời nhà Lý. Cổng tam quan với bức tường nhuốm màu rêu phong tạo vẻ trang nghiêm, và tấm bia Sùng Thiện Diên Linh ghi chép lịch sử và văn hóa của chùa. Phần chính diện hướng về phía Nam, với bàn cờ người rộng 50m2. Hành lang với 10 cửa ngục nhắc nhở về các giá trị chân thiện mỹ. Tòa Tam Bảo và hậu điện chùa thờ Phật và những nhân vật lịch sử quan trọng. Khu vực phụ bên trái có 5 gian nhà Tổ, giảng đường, nhà khách, nhà bếp, tăng phòng. Phía Tây là khu vườn tháp từ thời Nguyễn, còn phía bên phải là điện Mẫu, tăng thêm sự linh thiêng cho không gian xung quanh. Chùa Long Đọi Sơn sở hữu một số di vật hơn 1000 năm tuổi như: Bia tháp Sùng Thiện Diên Linh, Tượng Kim Cương, Tượng đầu người mình chim.
Ngoài ra, Bát Cảnh Sơn, một quần thể di tích thắng cảnh, nằm ở xã Tượng Lĩnh, huyện Kim Bảng, Hà Nam, cũng là một tuyệt tác thiên nhiên độc đáo. Đặt bên bờ sông Đáy và gần vòng cung Nam Công, Bát Cảnh Sơn tạo ra một thế giới núi sông độc đáo và lôi cuốn. Điểm đến du lịch nổi tiếng này cũng là một phần của quần thể Hương Sơn, tiếp giáp với nhau một cách gần gũi. Vị trí địa lý của Bát Cảnh Sơn tại sự giao cắt giữa ba huyện Kim Bảng (Hà Nam), Mỹ Đức và Ứng Hòa (Hà Nội) như một cánh cổng mở ra thế giới Hương Sơn. Trong Bát Cảnh Sơn, du khách có thể thăm Đền Tiên Ông, một kiệt tác kiến trúc tâm linh từ thời vua Trần Nhân Tông. Đền này hiên ngang trên đỉnh núi Tượng Lĩnh, cao khoảng 200m, có kiến trúc độc đáo với hình chữ tam và lưu giữ nhiều di tích lịch sử quan trọng. Nơi đây còn là nơi thờ Nam thiên đại thành hoàng Thánh tổ Thiên vương Bồ Tát và lưu truyền nhiều câu chuyện huyền bí. Ngày rằm tháng 6 hàng năm, lễ hội tôn vinh Tiên Ông thu hút đông đảo du khách đến tham dự. Chùa Ông nằm trước cổng đền Tiền Ông, bên bờ hồ nước hình bán nguyệt bao quanh núi Tượng Lĩnh. Hồ có diện tích 320 mẫu, nước duy trì suốt năm và chứa nhiều loại cá lớn. Tuy nhiên, ngôi chùa Chùa Ông từng nằm giữa lòng hồ đã mất vào năm 1901 do lũ lụt. Ngày nay, hồ là điểm đến giải trí và thư giãn cho du khách. Từ đền Tiên Ông, đi dọc theo sườn núi khoảng 1km là chùa Tam Giáo, từng sở hữu hàng trăm gian chùa và hàng trăm pho tượng Phật uy nghi tráng lệ. Xây dựng bởi đông đảo thợ làm, chùa nằm dưới chân núi và có suối nước chảy từ lòng núi, mỗi ngày mang đến hai bát gạo và hai đồng tiền. Trong thời kỳ kháng chiến, chùa trở thành căn cứ quan trọng. Nhiều hang động xinh đẹp từng nằm giữa đường từ đền Tiên Ông đến chùa Tam Giáo nhưng nhiều đã mất đi do sự khai thác và biến động tự nhiên. Gần đây, chùa đã được khôi phục, vẫn giữ vẻ đẹp tâm linh trang nghiêm với kiến trúc hình chữ đinh và đại tế có 8 mái chồng diêm. Bát Cảnh Sơn còn có 6 ngôi chùa khác, nhưng đến nay đã biến mất hoặc bị san bằng, chỉ còn lại nền móng.
Những di tích lịch sử tại Hà Nam đóng vai trò quan trọng trong việc gìn giữ và truyền thống giá trị văn hóa của đất nước. Sứ mệnh bảo tồn và tôn vinh những kỳ quan này không chỉ là trách nhiệm của cộng đồng địa phương mà còn là nhiệm vụ của toàn xã hội. Chúng ta hãy cùng nhau kính trọng và bảo vệ những di sản văn hóa này, để chúng tiếp tục là nguồn cảm hứng vô tận cho thế hệ sau.