Khánh Đá Chùa Điều – Bảo vật quý của Hà Nam

Trải qua hàng trăm năm thăng trầm, chùa Điều (hay còn gọi là Điều Tự), nằm tại thôn Đông Tự, xã Vũ Bản, huyện Bình Lục, vẫn giữ được nét cổ kính và những giá trị văn hóa – kiến trúc đặc sắc của một ngôi chùa cổ từ thời Hậu Lê. Điểm nhấn độc đáo nhất của chùa chính là Khánh đá cổ – một bảo vật quý hiếm, được xem như một trong những hiện vật giá trị bậc nhất của tỉnh Hà Nam. Tạo tác vào năm 1692 dưới triều vua Lê Hy Tông, khánh đá không chỉ đóng vai trò là nhạc cụ trong nghi lễ Phật giáo, mà còn ẩn chứa giá trị lịch sử, nghệ thuật và tâm linh sâu sắc.
 
Nét độc đáo trong nghệ thuật chạm khắc
 

 
Khánh đá chùa Điều có kích thước ấn tượng, cao 0,95m, rộng 1,45m, dày 0,7m và nặng khoảng 300kg. Đây là một trong những khánh đá hiếm hoi được chạm khắc tỉ mỉ cả hai mặt, vừa cân đối vừa có sự hoàn mỹ trong từng chi tiết.
 
Mặt trước – Bức tranh hội tụ tinh hoa điêu khắc
 
Trung tâm mặt trước có hình lá đề lớn – biểu tượng quan trọng trong Phật giáo, tượng trưng cho sự giác ngộ. Bên trong lá đề có vòng tròn như mặt trời tỏa sáng, thể hiện ánh sáng trí tuệ chiếu rọi muôn nơi. Hai bên lá đề, hai con rồng uốn lượn mềm mại, chầu về phía trung tâm. Đầu rồng có mào, mắt to lồi, miệng rộng, thân uốn khúc ba đoạn với chân ba móng, tạo nên sự uy nghi, linh thiêng. Bên cạnh đó, phần cổ khánh được chia thành hai phần không đều nhau, với các ô chữ Hán khắc chìm, ghi lại những thông tin quan trọng về sự ra đời và công đức tạo dựng khánh. Phía dưới, hình ảnh đôi phượng múa chầu về trung tâm mang ý nghĩa hòa hợp âm dương, biểu trưng cho sự thịnh vượng, phú quý trường tồn.
 
Mặt sau – Sự kết hợp giữa nghệ thuật và triết lý phương Đông
 
Không giống như mặt trước cầu kỳ, mặt sau của khánh mang vẻ đẹp trầm mặc hơn nhưng vẫn chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa. Đỉnh khánh để trơn, chỉ nhấn mạnh vào các hàng chữ Hán mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Hàng chữ lớn “Lôi thanh phổ hóa thiên tôn” gợi lên hình ảnh tiếng sấm vang xa, lan tỏa sự cảm hóa đến tận trời xanh. Phía dưới, hai hàng chữ nhỏ hơn khắc lên những lời cầu chúc bình an: “Niên niên tăng phú quý – Nhật nhật thọ vinh hoa”, thể hiện mong ước về một cuộc sống sung túc, viên mãn. Hai bên khánh, hình ảnh đôi rồng giáng thế tiếp tục xuất hiện, mắt lồi, miệng mở rộng, thân cuộn ba khúc, đuôi uốn cong, như thể hiện sự bảo hộ của thần linh đối với ngôi chùa và các Phật tử.
 
Tư liệu lịch sử quý giá từ thế kỷ XVII
 
Không chỉ mang giá trị nghệ thuật, khánh đá chùa Điều còn là một văn bia ghi lại những thông tin quan trọng về xã hội Việt Nam thời Lê Trung Hưng. Trên bề mặt khánh có khắc 46 chữ Hán, ghi danh những người đóng góp công đức xây dựng chùa và tạo dựng khánh. Trong đó, đáng chú ý là tên của Đặc tiến phụ quốc thượng tướng quân phù Nam vệ kiêm thầy thuốc Tri tế sinh đường, cẩm đường bá Trần Viết Nho cùng vợ là Trần Thị Nhấn, những người đã cùng con cháu và quan viên địa phương góp sức tạo dựng nên bảo vật này.
 
Ngoài ra, nội dung chữ Hán còn thể hiện triết lý “Tam giáo đồng nguyên”, sự hòa quyện giữa Phật giáo, Nho giáo, Đạo giáo. Điều này được thể hiện qua các biểu tượng đặc trưng:
  • Phật giáo: Lá đề, vòng tròn mặt trời, chữ “Xuân, Hạ, Thu, Đông” tượng trưng cho sự vĩnh hằng.
  • Nho giáo: Hình tượng rồng chầu lá đề thể hiện uy quyền và đạo đức.
  • Đạo giáo: Các chấm tròn xoáy trôn ốc trên đầu rồng, tượng trưng cho tinh thần vũ trụ và năng lượng siêu nhiên.
Khánh đá chùa Điều – Bảo vật đại diện cho nghệ thuật điêu khắc Việt Nam
 
Khánh đá chùa Điều mang trong mình những giá trị đặc biệt, xứng đáng được vinh danh là bảo vật quốc gia. Bảo vật cổ có niên đại hơn 300 năm và cũng là tác phẩm độc bản, hiếm có trong hệ thống khánh đá tại Việt Nam. Mỗi hoa văn, mỗi biểu tượng đều mang ý nghĩa sâu sắc, thể hiện sự giao thoa giữa các tư tưởng Phật giáo, Nho giáo, Đạo giáo, phản ánh tư duy tôn giáo, tín ngưỡng và đời sống xã hội thời Lê Trung Hưng. 
 
Đặc biệt, phần nội dung văn tự Hán được khắc trên khánh mang giá trị như một bản tư liệu quý. Bên cạnh việc ca ngợi công đức của các bậc tiền nhân, văn bia còn chứa đựng thông tin về tổ chức xã hội, địa danh hành chính và các phong tục tín ngưỡng tiêu biểu thời bấy giờ. Nhìn vào đó, hậu thế có thể hình dung được phần nào diện mạo văn hóa, lịch sử của một giai đoạn đã qua.
 
Không dừng lại ở chức năng của một pháp khí Phật giáo, khánh đá chùa Điều đóng vai trò như một tấm bia thời gian lưu giữ những ký ức, tinh thần và tri thức cổ truyền. Đây là một phần di sản đáng quý mà thế hệ hôm nay cần gìn giữ, trân trọng và lan tỏa.
 
Bảo tồn và phát huy giá trị di sản
 
Việc bảo tồn khánh đá chùa Điều không chỉ là công việc chuyên môn của ngành di sản, mà còn gắn liền với ý thức, trách nhiệm chung của cộng đồng trong hành trình gìn giữ giá trị văn hóa truyền thống. Để hiện vật có thể trường tồn cùng năm tháng, các giải pháp bảo vệ cần được thực hiện một cách khoa học và bền vững. Việc kiểm soát môi trường trưng bày, hạn chế tác động của độ ẩm, thời tiết cùng sự tiếp xúc trực tiếp từ con người là những yếu tố mang tính nền tảng. Ngoài yếu tố bảo quản vật lý, công tác truyền thông và giáo dục đóng vai trò không kém phần quan trọng. Việc phổ biến kiến thức về giá trị lịch sử, nghệ thuật và biểu tượng văn hóa của khánh đá thông qua các buổi triển lãm, tư liệu nghiên cứu, chương trình giáo dục cộng đồng sẽ giúp di sản này được lan tỏa rộng rãi hơn trong xã hội.
 
Cùng với đó, gắn kết công tác bảo tồn với phát triển du lịch tâm linh sẽ mở ra cơ hội để di tích sống động hơn trong đời sống đương đại. Du khách có thể tham quan, cảm nhận chiều sâu văn hóa, hiểu thêm về một giai đoạn lịch sử, một truyền thống tín ngưỡng đã tồn tại hàng thế kỷ.
 
Khi ý thức cộng đồng được nâng cao, mỗi người dân trở thành một “người giữ gìn ký ức”, thì khánh đá chùa Điều sẽ tiếp tục hiện diện như một chứng tích lịch sử quý giá – một kiệt tác nghệ thuật có thể tự hào trao truyền cho các thế hệ mai sau.
 
Không đơn thuần nằm trong danh mục cổ vật quý của địa phương, khánh đá chùa Điều còn chiếm một vị trí đặc biệt trong bức tranh tổng thể của nghệ thuật truyền thống Việt Nam. Gắn liền với lịch sử hơn ba thế kỷ, hiện vật chứa đựng giá trị vượt thời gian – từ dấu ấn tín ngưỡng, chiều sâu văn hóa cho đến tinh hoa chạm khắc đá.
 
Với những phẩm chất nổi bật ấy, khánh đá hoàn toàn xứng đáng được vinh danh trong danh sách bảo vật quốc gia. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của hiện vật không chỉ thể hiện lòng biết ơn đối với các thế hệ tiền nhân, mà còn là hành động thiết thực góp phần bảo vệ dòng chảy văn hóa truyền thống.
Nếu có dịp về Phủ Lý hoặc huyện Bình Lục, Hà Nam, đừng quên dừng chân tại chùa Điều – nơi lưu giữ khánh đá cổ hơn 300 năm tuổi, một minh chứng sống động cho sự giao thoa giữa nghệ thuật, tín ngưỡng và lịch sử dân tộc. Giữa không gian tĩnh lặng, cổ kính, bạn không chỉ cảm nhận được vẻ đẹp kiến trúc truyền thống mà còn có cơ hội chạm vào chiều sâu văn hóa.
ROOMS & RATES
Related Articles